- Yeni Bir Çalışma Alanı Olarak Arkeopolitics: Erdem Denk
Bu derste disiplinler arası bir çalışma alanı olarak Arkeopolitics kavramı tanımlanacaktır. Arkeoloji ve siyaset biliminin, kimi zamanda kasıtlı olarak birbirleriyle mesafeli kalmalarının, sosyal bilimler açısından sebep olduğu noksanlıkların, hatta sorunların üzerinde durulacaktır. Her iki alanın, ilgili diğer bilim dallarının da katkısıyla birbirlerini tamamlar nitelikte olduğu ve günümüz dünyasını anlamak için işbirliği içinde olmalarının bilimsel sonuçları ve toplum düzenin kavramadaki önemi anlatılacaktır.
- Bir Düşünce Sistemi Olarak Arkeoloji: Mehmet Özdoğan
Arkeoloji, geçmişe soru sorulmasıyla başlamıştır. Geçmiş, günümüz kadar çeşitlilik içerir. Her dönemin kendi içerisinde yer alan bu zenginlik, sorgulanma şekline bağlı olarak farklı bir geçmiş tablosu ortaya çıkarır. Farklı amaçlar ile yapılan sorgulamalar farklı yöntemleri ve perspektifleri olan farklı arkeolojiler oluşmasına neden olmuştur. Bu sebeple bu derste, tüm insanlığın ortak mirası belleğini araştıran arkeolojiyi, geçmişin kalıntılarını bulmaya çalışan bilim dalı olarak tanımlamanın ötesinde bir düşünce sistemi olarak öğrenmeyi amaçladığı katılımcılara anlatılacaktır.
- Uygarlık Tarihinin İncelenmesinde Doğa Bilimlerinin Yeri: Mehmet Somel
Günümüzde tarihin izlerini sürmek için çıplak gözle görülebilenin çok daha ötesinde bulguları tespit etmek mümkündür. Teknolojinin son dönemdeki hızlı ilerleyişini göz önüne aldığımızda yakın döneme dahi kıyasla arkeoloji ve tarih araştırmaları, doğa bilimlerinin desteğiyle muazzam bir gelişim kaydetmiştir. Bu derste günümüzde kullanılan genetik analiz teknikleri başta olmak üzere, tarihi tam anlamıyla laboratuvarda nasıl incelenebildiği katılımcılara anlatılacaktır. Tarihte ve arkeolojide, diğer sosyal bilimler kadar doğa bilimlerinin de ne kadar önemli bir katkı sağladığı ve nesnel bulgular üzerinden genel-geçer kabul edilen doğruların sorgulanabilirliği vurgulanacaktır.
- Kültürel Evrimin Basamakları – Uygarlığın Gelişiminde Kırılma Noktaları: Mehmet Özdoğan
Kültür ve uygarlık aslında ilk insan ve toplum yapısıyla başlar. Bu dersin içeriği insanlığın zengin kültür mirasının oluşum evrelerini ve bu mirasa sahip olmanın sorumluluğunu katılımcılar anlatmaktır. Arkeoloji bulgularından edinilen bilginin etkin duruma getirilmesi, bilime, insanlığa ve gelecek kuşaklara aktarılması ve küresel ölçekte geçmişin mirasının sahiplenilmesi, içinde yaşadığımız dünyanın daha yaşanılabilir hale gelebilmesi için kritik öneme sahiptir. Arkeolojinin konusu olan 2,5 milyon yıllık insanın ve yaşadığı doğal çevrenin değişim süreçlerin, farklı yaşam biçimlerinin ve inançların dönüşümü gibi önemi merhalelerin izleri sürülecektir. Ders kapsamında katılımcılar, kültürel evrimi ve uygarlığı sınırlı bir tarihsel anlatının ötesine geçerek kavrama imkanı bulacaklardır.
- Avcı-Toplayıcılarda Toplumsal Yaşam: Neyir Kolankaya-Bostancı
Bu derste yerleşik yaşama geçene kadar insanların hayatta kalabilmek için nasıl bir üretim ve örgütlenme biçime sahip olduğu anlatılacaktır. Güvenlik, barınma ve beslenme ihtiyaçlarının bildiğimiz tarihin tamamen dışında ve doğayla gerçek anlamda iç içe sürdürülebilir kılınması, avcı-toplayıcı gruplarda iş bölümü ve paylaşım gibi konular dönemin genel yapısal özelliklerini şekillendirmiştir. Özellikle günümüz toplum yapısının geldiği son nokta ile başlangıçta insanların birbirleriyle ilişkilerinin arasındaki benzerlik ve farklılıklar birçok bakımdan ufuk açıcı çözümlemeleri gün yüzüne çıkartabilir. Katılımcılar için bu ders, tarihin bir ucundan diğer bir ucuna geniş bir perspektif kazanmaları için önemli bir role sahip olacaktır.
- Yerleşikleşme Sürecinde Yaşanan Dönüşümler: Eylem Özdoğan
Bu derste göçer avcı-toplayıcı gruplardan yerleşik hayata geçişin toplum düzenine getirdiği yenilikler anlatılacaktır. Üretim ve örgütlenmenin giderek değiştiği yeni düzende toplumsal eşitliğin/eşitsizliğin nasıl başkalaştığı ve günlük hayata nasıl yansıdığı irdelenecektir. Dersin önemli bir katkısı; bugün de toplumu ilgilendiren birçok sorunda sıklıkla bahsedilen toplumsal refahın ve adaletin, asırlar önceki insan hayatında nasıl vücuda geldiği/gelmediği, günümüz insanının günlük yaşamındaki dönüşümle dönemin insanının yaşadığı dönüşüm karşılaştırabilme kazanımı olacaktır.
- Göbeklitepe-Karahantepe Bulguları Işığında Erken Neolitik’te Toplumsal Yapı: Necmi Karul
Bereketli Hilal’in ortasında yer almış Göbeklitepe ve çağdaşı yapılar bulunan Karahantepe, yakın dönemde tespit edilen, belki de dünya çapında en önemli arkeoloji sahalarıdır. Yerleşik hayata geçişle ilgili en önemli tartışmalara konu olan dönemlerin, gün yüzüne çıkan şahitleri niteliğinde olan bu sahalarda; göçer insandan yerleşik hayata geçiş safhasında insan barınakları, bir arada inançların, sorunların paylaşılabileceği ve geleceğin tasavvur edebileceği ortak alanların keşfedilmesi erken neolitik döneme ilişkin çok yeni bulgulardır. Bu sahaların neolitiğe bakışı köklü bir değişime zorlayacak nitelikleri bu dersin konusu olacaktır. Böylelikle Arkeopolitics alanında çalışmaya başlarken, neolitiğe ilişkin alan yazının sorgulanışı ve rafine edilmesine ön ayak olacak bilgiler edinecek katılımcıların, yeni bir alanda paradigma değişimine şahitlik etmeleri mümkün olacaktır.
- Mezopotamya’da Kent-Devletin Doğuşu ve Anadolu’ya Yayılımı: Fikri Kulakoğlu
Asurlu tüccarların ticaret maksadıyla geldikleri Anadolu’da kurdukları koloniler, Anadolu’da ticari sistemin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Böyle bir alışveriş düzeni ancak belli kurallar, standartlar ve seçilmiş mekanlarda gerçekleşebilir. Sistemli bir ticaret için gereken her türlü kayıt, vergilendirme, borç, hak ve yükümlülük titizce arşivlenmiştir. Anadolu’daki ticaret ağının merkezleri, bölgede önemli bir ekonomik bir denge sunmuştur. Bu dengede yerel krallıklar ve kentin başlangıcı niteliğindeki koloniler arasında uyum ve ortak çıkar bağı oluşmuştur. Bu ders, özellikle modern uluslararası düzene özgü addedilen birçok ilişkiselliğin milattan dört bin yıl önce Anadolu’daki benzerlerini katılımcılara sunacaktır.
- Anadolu’nun İlk Devleti Hititler: Meltem Doğan
Şehir devletleri döneminden sonra Anadolu’ya büyük ölçüde hakimiyeti altına alan Hititler, dönemin büyük güçlerine eş bir medeniyeti kurmuşlardır. Bu derste, Hititler’in siyasi, askeri, hukuki, ticari ve sosyal hayattaki izleri anlatılacaktır. Anadolu’daki birkaç kentten büyük bir devlete evrilen süreç, bölgedeki diğer büyük güçlerle ilişkiler ve toplumsal hayatın bugünkü benzerleriyle mukayese edilebilmesi mümkün olacaktır. Toplumsal düzenin hukuki temellerinden, ticarette varlık gösteren iş kadınlarına varana kadar geniş bir yelpazede kavranabilecek Hitit Devleti, “devlet” kavramının Anadolu’daki inşasının başat örnekleri arasındadır.
- Amarna Döneminde Diplomasi ve Hukuk: Erdem Denk
Güç dengesi, egemenler arası eşitlik, müttefiklik, sınır aşan ticaret, insani yardım, diplomatik dokunulmazlık… bugün bu kavramlar üzerine yapılan araştırmaları ve tartışmaları uluslararası ilişkilerden, hatta popüler kültürden çıkarırsak geriye yalnızca gündelik havadisler kalır. Oldukça sınırlı sayıdaki Amarna Tabletleri, dönemin dört büyük devleti ve görece küçük devletleri arasındaki ilişkiler dört başı mamur bir referans kitabı kadar anlatmaktadır. Westphalia’dan günümüze kadar uzayan “kutsal” uluslararası ilişkiler kronolojisinin, aslında asırlar öncesinden tekrara düşen bir nakarat olduğunu gözler önüne serebilecek diplomatik ve hukuki nüvelerin tespit edildiği Amarna Dönemi, ana hatlarıyla bu dersin konusu olacaktır. Katılımcılar günümüzdeki diplomasi gündeminin oldukça benzerini milattan önce 1300’lerde takip edebilecektir.
- Teknoloji Tarihi: Ergun Türkcan
Bu derste ilk çağlardan endüstri çağına dek geçen süreci tanımlamada kullanılan “icadın anonim kolektif dönemi” kavramı ve 19. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren büyük firmaların öncülüğünde süregelen dönemi ifade eden “organize kolektif icatlar dönemi” kavramları ışığında teknoloji tarihi anlatılacaktır. Öte yandan, tarih boyunca devletin teknolojik gelişmeler üzerindeki kontrolü, savaş veya salgın dönemleri gibi kimi olağanüstü koşullarda bu yönde çeşitli talepleri olduğu bilinmektedir. Buradan hareketle, ilkel dönemden günümüze teknolojik gelişmeler ve devlet ilişkisi irdelenecektir. Bu ders kapsamında, katılımcıların teknoloji süreçlerini kavramasını kolaylaştıracak bir yol haritasının oluşturulması hedeflenmektedir.
- Avcı-Toplayıcılardan Çoban-Kandaş Toplumlara Şamanizmler: Erdem Denk
Bu derste, elde ettiği “bilgi tekeli” sayesinde ölüler dünyasıyla temasa geçmekten hastalıkları iyileştirmeye ve hayvanları ehlileştirmeye kadar kimi becerileriyle düzenin sembolik merkezi olan şaman ve onun göçer avcı-toplayıcılardan yarı-yerleşiklere taşınan türevleri üzerinde durulacaktır. İlksel şamanın ortaya çıkışı ve toplumdaki işlevi, toplum içindeki şaman ve şamanı merkez alan toplum yapısı anlatılacaktır. Kamusallaştırılan üretimin yeniden toplumun kullanımına sunulma süreci, merkezdeki sembolik şamanın rolü ve toplumu kurucu unsurlarını sürdürme gayreti gibi konular üzerinden ilksel toplum yapısının kavranması ve bugüne evrim süreci katılımcılara bu derste sunulacaktır.
- Arkeoloji Politikalarını Belirleyen Uluslararası Kurumlar ve Türkiye Mevzuatı: Zeynep Boz
Bu derste başta UNESCO olmak üzere arkeoloji politikalarını belirleyen çeşitli uluslararası kurumlar ve Türkiye Cumhuriyeti’nin bu kurumlarla olan ilişkisinin yanı sıra, Türkiye’nin tarihi eserler kaçakçılığı karşısındaki mücadelesi ve yurtdışına kaçırılan varlıkların iadesi konularındaki çalışmaları incelenecektir. Buna ek olarak, dersin katılımcılarına, kültür varlığı kaçakçılığıyla mücadele amacıyla kurulan Kaçakçılıkla Mücadele Daire Başkanlığı’nın çalışmaları ve Türkiye tarafından kültürel mirasın korunmasına yönelik oluşturulan yasal düzenlemeler hakkında kapsamlı bilgiler verilecektir.
- Türkiye’nin Kültür-Sanat Politikaları: Gürcan Türkoğlu
Bu derste Anadolu’daki arkeolojik mirasın Türkiye’nin kültür diplomasisine sunduğu imkan ve fırsatların yanı sıra bu varlıkların korunması, yönetimi ve tanıtımındaki kimi zorlu koşullar ve bu koşulları aşacak çeşitli politikalar üzerinde durulacaktır. Bununla birlikte, geçtiğimiz yüzyılda arkeolojik buluntuların tüm dünyanın ortak mirası olduğu görüşünün yaygınlık kazandığı bilinmektedir. Bu görüş kapsamında, Türkiye’nin BM genelinde ve UNESCO özelinde kurduğu ilişkiler ve yürüttüğü işbirlikleri incelenecektir. Ayrıca, Türkiye’nin komşu devletlere kurduğu ilişkilerde arkeoloji başta olmak üzere kültür ve sanat faaliyetlerinin yaratacağı imkanlar tartışılacaktır. Bu ders kapsamında, katılımcıların Türkiye Cumhuriyeti’nin yürüttüğü kültür-sanat politikalarına yönelik bilgi ve ilgi düzeylerinin arttırılması hedeflenmektedir.
- Kentin Doğuşu ve Siyasetin Evrimi: Ahmet Mutlu
İnsanın sabit mekanları önce uğrak, sonra da mesken haline getirmesinden bugüne gelen süreçte, “kalabalık” ortak yaşamın optimum mekânı kentler olmuştur. İlksel köylerin ardından alışverişin ve sosyal etkileşimin, organize, kurallı ve geniş çapta yapılabilmesi için filizlenen yerleşim merkezi kentlerdir. Buradaki hayata iştirak etmek, ayrışık grupların sürekli bir arada yaşayabilmelerini ve günden güne artan nüfusun idare edilmesini gerektirir. Bu derste kentin varoluş süreci, kentin toplumsal düzeni ve kente özgü siyasetin hangi noktalarda farklılaştığı işlenecektir. Kimi zaman devlet çatısı altında kimi zamansa siyaseten bağımsız kalan ve günümüze kadar uygarlık tarihinde çok önemli yeri olan kentlerdeki sosyal ilişkilerin dünü ve bugünü arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları irdelemek, hiç şüphesiz katılımcıların yeni ufuklar kazanmasını sağlayacaktır.
- Tarih Yazımının Politikası: Hasan Ali Karasar
Birçok sosyal bilim alanının tarihle yakın bağı olduğu gibi Arkeopolitics de, ancak tarihin gölgesinde yükselebilecek bir araştırma sahasıdır. Bu nedenle katılımcıların disiplinden disipline, bölgeden bölgeye ve dönemden döneme farklılaşan tarih yazımını ve nedenlerini bilmeleri gerekir. Bu bağlamda tarih yazımındaki tercihleri ortaya çıkaran koşulların, tarihi yazana etkileri veya bizzat tarih yazanın kimliği de göz ardı edilmemelidir. Bu dersin amacı, tarih yazımındaki tercihlerin ve sonuçların sosyal bilimlere yansımalarını katılımcılara sunmak olacaktır.
- Prehistoryadan Günümüze İletişim: Abdülrezak Altun
İnsanın doğumundan son anına kadar iletişimle varlığını dünyaya duyurması gibi toplumlar ve hatta doğa, en başından bugüne bir çeşit iletişimle varlıklarını göstermektedirler. Bu derste en eski iletişim araçlarını ve şekillerinin günümüze kadarki süreci ve dönüşümü irdelenecektir. Kitle iletişim çağında, karmakarışık ve aynı zamanda yalın iletişim formlarını bir arada yaşadığımız döneme kıyasla, önceki çağların da haberleşme araçlarının toplumsal yaşamdaki yeri ve etkisi bu derste anlatılacaktır. Böylelikle katılımcılar, temel ihtiyaçların arasında sayılabilecek iletişimin evrimi kavrayarak, toplumsal konulara ilişkin analizlerinde sosyal insanın dünyayla etkileşiminin şeklini, nedenlerini ve sonuçlarını değerlendirebileceklerdir.